آموزش خط دین دبیره
دیباچه
زبانی كه اوستا و گاتها بدان سروده شده ، زبان اوستایی نام دارد . این زبان ، یكـی از شـاخه هـای زبان « ایرانی باستان » است و ویژگی مهم آن صرفی بودن است . صرفی بودن یک زبـان بـه ایـن معنـی است كه یك واژه در جمله های گوناگون، بسته به نقش خود، به گونه ای متفاوت به كار می رود.
زبان اوستایی با خطی به نام « خط اوستایی » یا « دین دبیره » نگاشته شده است . واژه‌ی دین دبیره از Daena-dipi-bara*آمده است كه daenā به چم « دین » و dipi-bara *به « چم خط = آنچه كه نوشته ای را با خود حمل می كند » است . معنای كلی واژه « خط دینی » است یعنی خطی كه برای نگاشتن نوشته های دینی استفاده میشود . این واژه در پهلوی به گونه‌ی « dēn-dibīreh « آمده است .
الفبای اوستایی از كامل ترین ، دقیق ترین و رساترین الفباهای جهان است . شمار این حروف را ۴۸ تا ۵۶ خوانده‌اند كه به دو گروه كلی « حروف صدا دار » و « حروف بی‌صـدا » بخـش مـیشـوند . حـروف صدا دار، حروفی هستند كه هنگام بیان كردن، در راه ایجاد آنها مانعی مانند لب و دندان وجود ندارد . حروف بی صدا، حروفی هستند كه با موانعی مانند لب و دندان روبرو می شوند.
ویژگی خاصِ۱۴ حرف صدا دار، كشیده و كوتاه بودن آنهاست یعنی حروف صدا دار، یا كشیده بیـان می شوند و یا كوتاه . حروف صدا دار با هم تركیب شده و ۶ آوای تركیبی ( مصوت مركب ) میسـازند كـه در هنگام خواندن، باید آنها را به گونه‌ی ادغام شده و آمیخته در یكدیگر ( و نه به گونه‌ی جدا از هم ) خواند.
از آنجا كه در خط اوستایی حروف با چنین دقت فراوانـی نگاشـته و ثبـت شـده‌ا‌‌نـد، نوشـته هـای اوستایی به گونه ای بسیار دقیق حفظ شده و بدون دگرگونی در گذر زمان ، به دست ما رسیده است . روش نگاشتن حروف كشیده به گونه ای است كه در بیشتر موارد، زایده ای به حرف كوتاه اضافه شده است.
۳۴ حرف بی صدا، حروفی هستند كه از بخش های گوناگون دستگاه صوتی خارج شده و برپایـه‌ی جایگاه خروج، به گونه های حلقی، كامی، پیش دندانی، دندانی، لبی و ... بخش می شوند .
حروف در خط اوستایی از راست به چپ و جدا از هم نوشته میشوند و به یكدیگر نمی‌چسبند . پس از هر واژه نیز نقطه ( . ) به كار میرود و در پایان هر جمله، سه نقطهی توپر استفاده مـیشـود . نشـانه‌ی پایان هر بند گاتها، سه نقطهی توپر ( بزرگ تر از سه نقطهی توپر پیشین ) است . هر هات گاتها نیـز بـا سه نقطهی توخالی پایان می یابد . واژه های مركب در بیشتر موارد، با خط تیره (- ) از هم جـدا مـیشـوند . نشانه‌ی (- ) كه پس از واژه در آوانویسی لاتین به كار می رود ، نشان می دهد كه واژه می تواند صرف شود. یعنی واژه هایی كه این علامت را ندارند، از لحاظ دستوری قابـل صـرف شـدن نیستند . در بخش هایی از اوستا كه شعرگونه است، نشانه‌ی جداكننده‌ی مصراع شعر كه یك خـط عمـودی است، به كار میرود . خط اوستایی با داشتن همه‌ی ویژگی های بالا، از بی نظیرترین خط های كامل جهـان است.
برآنیم تا در بخش « آموزش دین دبیره » حروف این خط دینـی و روش بیان كردن آنها را همراه با آوانویسی و مثال هـایی از پارسـی و اوسـتا آمـوزش دهـیم .
خورآموز خط اوستایی - هاشم رضی
